Veel professionals in het sociaal domein en het onderwijs worstelen in hun eentje met morele dilemma’s. Dat kan behoorlijk eenzaam zijn. En de uitkomst is soms dat ze hun kop in het zand steken.
Niet langer de kop in het zand
In een Struisvogel Sessie kan dat juist niet; een dilemma wordt daar in groepsverband binnenstebuiten gekeerd. Wat maakt dat de kwestie een dilemma oplevert? Wat zijn de verschillende perspectieven, wie zijn er allemaal bij betrokken? Wat zeggen organisatieregels en wetgeving erover? Wat zijn de mogelijke reacties en wat is de best passende reactie? En: wat is er nodig om die in de praktijk te brengen?
'De gesprekstool maakt morele dilemma’s behapbaar. Met tijdsaanduidingen voor de verschillende stappen'
Vrolijk en overzichtelijk
De gesprekstool oogt vrolijk en overzichtelijk. Fleur Nollet was vanuit Stichting School & Veiligheid betrokken bij de ontwikkeling van de tool. ‘De vormgeving neemt de gespreksleider en de deelnemers stap voor stap aan de hand’, zegt ze. Het maakt morele dilemma’s behapbaar. ‘Met tijdsaanduidingen voor de verschillende stappen. En er zitten ook veel praktijkvoorbeelden in, om te laten zien waar het over gaat.’
Vrijheid versus discriminatie
Annemarie van Hinsberg was namens KIS betrokken bij de totstandkoming. Aan de hand van een voorbeeld uit een pilotsessie legt ze uit hoe het in zijn werk gaat. ‘Dit dilemma kwam aan de orde: een vrijwilliger in een maatjesproject wilde niet werken met een Eritrese jongen. Een lastig dilemma voor de coördinerende professional. Aan de ene kant weegt de keuzevrijheid van de vrijwilliger, aan de andere kant wegen organisatiewaarden als inclusiviteit en antidiscriminatie.’
Gezamenlijke handelingsrichting
‘Een mogelijke reactie is om de vrijwilliger dan maar aan iemand anders te koppelen’, voegt Van Hinsberg toe. ‘Het andere uiterste is dat de vrijwilliger vanwege haar weigering niet meer welkom zou zijn. Tijdens de sessie werd een alternatieve reactie als gezamenlijke handelingsrichting verkozen: die van diversiteit en inclusie. De richting was om te proberen de vrijwilliger in kwestie de waarde daarvan in te laten zien.’
Actiever uitdragen
Inclusiviteit en diversiteit waren volgens Van Hinsberg al wel belangrijke waarden in de organisatie in kwestie, ‘maar ze moesten nog expliciet gemaakt worden en actief gecommuniceerd. Dat is de laatste stap van de sessie, om daar een plan bij te maken over wie wat gaat doen. In dit voorbeeld zou een van de afspraken bijvoorbeeld kunnen zijn dat de leidinggevende in het vrijwilligerscontract op laat nemen dat dit belangrijke waarden zijn en dat de vrijwilliger ze dient te onderschrijven. Daarmee wordt het echt vastgelegd.’
'De gesprekstool geeft de professional een groter gevoel van zekerheid in situaties met lastige dilemma’s, en back-up van de organisatie'
Groter gevoel van zekerheid
De gesprekstool geeft de professional een groter gevoel van zekerheid in situaties met lastige dilemma’s, en back-up van de organisatie, legt Nollet uit. ‘Deelnemers uit testsessies noemen het echt een verademing. Ze weten beter hoe te handelen, en weten ook dat de collega’s op dezelfde manier handelen, vanuit hetzelfde professionele kader dat is afgesproken. Daar heeft iedereen zich aan te committeren. Soms moet een professional boven de eigen persoonlijke visie uitstijgen.’
Terugkerend
Veel situaties die tot dilemma’s kunnen leiden zijn terugkerend en min of meer vergelijkbaar. Zo is het elk jaar Ramadan, met vragen over wel of niet sporten van leerlingen die vasten. En ook kwetsende scheldwoorden zijn van alle tijden. Soms is het ene scheldwoord populair, dan weer het andere, maar bijna altijd zijn ze kwetsend. En overal kunnen graag geziene vrijwilligers onverwacht stelling nemen over discutabele onderwerpen, bijvoorbeeld dat Zwarte Piet onaangetast moet blijven. Dat soort situaties leent zich uitstekend voor een Struisvogel Sessie, meent Van Hinsberg. ‘Want dan kun je vervolgens steeds teruggrijpen op de handelingsrichting die je met elkaar hebt afgesproken.’
Schoolregels of grondwet
Als zich een nieuw dilemma voordoet, dan helpt het als je al eens eerder een sessie hebt gedaan. Van Hinsberg: ‘Je kunt het gesprek met collega’s makkelijker aangaan. En je weet hoe je een nieuwe sessie kunt organiseren.’ De opgedane ervaring tijdens een eerste sessie helpt ook nog op een andere manier, zegt Nollet tot slot. ‘Want je hebt ingezien dat je niet in je eentje hoeft te worstelen met een kwestie. Je hebt gezien dat bij veel dilemma’s de bestaande school- of organisatieregels al richting geven. Of, zoals in het geval van discriminatie, de grondwet.’
